― 10 июня 2025 г.
Қырғызстанда "Шыңғыс Айтматов түркі әлемінің болашағы" форумы өтті
Анкарадағы Шыңғыс Айтматов институтының қолдауымен және Қырғызстан Ұлттық Ғылымдар Академиясында өткен форумға ТҮРКСОЙ, Қырғызстан Ғылымдар Академиясының Шыңғыс Айтматов тіл және әдебиет институты, Түркі ынтымақтастық және үйлестіру агенттігі (ТІКА), Шетелдегі түріктер басқармасы (YTB) және Юнус Эмре институты (YEE) қолдау көрсетті.
Форумға жазушының оқырмандары, ғалымдар, мемлекет қайраткерлері және университет студенттері қатысты. Форум Манасшы Рысбай Ысқаковтың «Манас» эпосынан үзінді оқуымен басталды.
Форумдың модераторы – Қырғызстан Ұлттық Ғылымдар Академиясының президенті Қанатбек Әбдірахматов «Шыңғыс Айтматов — түркі әлемінің болашағы» форумын өткізудің маңызына тоқталды.
«Түркия стратегиялық серіктес ретінде бізге барлық салада қолдау көрсетеді»
Қырғызстан мемлекеттік хатшысы Марат Иманқұлов форумда сөйлеген сөзінде үкіметтің Шыңғыс Айтматовтың туғанына 100 жыл толуына байланысты іс-шаралар жайына тоқталды:
«Айтматов – 20-ғасырдың даналарының бірі. Ол өз шығармаларында бүгінгі әлемді өте жақсы суреттеген. Қазіргі заманғы дағдарыстарға түспеу үшін нені ескеру керектігін, қоршаған ортаға деген қызығушылықтың қандай деңгейде болуы керектігін және адамдар арасындағы қарым-қатынастың қалай дамуы тиіс екенін көрсетті», - деді ол.
Иманқұлов Түркия Республикасының Қырғызстанның тәуелсіздігін бірінші таныған мемлекет екенін еске алып, екі ел арасындағы стратегиялық әріптестікті атап өтті. Түркі мемлекеттері ұйымына (ТДТ) мүше елдердің Қырғызстанға деген қызығушылығына ризашылық білдірген Иманқұлов, халықаралық ұйымдардың қолдауымен 1986 жылы Шыңғыс Айтматовтың ұйымдастырған «Ыстықкөл халықаралық форумын» қайта жандандыру қажеттігін атап өтті.
МХП төрағасы Девлет Бахчелиге алғыс
ТҮРКСОЙ-дың Бас хатшысы Сұлтан Раев Түркияда құрылған Шыңғыс Айтматов институтының алғашқы іс-шарасын жазушының туған жері – Қырғызстанда өткізгенін атап өтті.
Раев: «Шыңғыс Айтматов институтының құрылуына жол ашқан бауырлас Түркияның соңғы тарихында маңызды рөл атқарған, түркі халқының мақтанышы – МХП төрағасы Девлет Бахчелиге және оның құрметті серіктесі, Түркия Ұлттық Мәжілісінің депутаты, профессор Ілияс Топсақалға шын жүректен алғыс білдіреміз», — деді.
Сұлтан Раев: «Айтматов шығармаларында түркі әлемінің сезімін жеткізді»
Раев сөзінде: «Түркі әлемі Айтматовтың қаламынан туған «Ақ кеме» романымен қайғыға батты, бірақ ұлттық болмысын сақтаудың маңыздылығын түсінді, «Қош бол, Гүлсары!» шығармасы арқылы еңбек пен өндірістің құндылығын сезінді, «Жәмилә» романы арқылы махаббаттың ұлылығына қайта сенді, «Ғасырдан да ұзақ түн» романы арқылы салт-дәстүрлердің халықтың жады екенін, Айтматовтың әлем әдебиетіне сыйлаған «Мәңгүрт» образы арқылы халықты терең ойға батырды», — деді ол.
Форумда сондай-ақ Түркияда Шыңғыс Айтматовқа деген көзқарастың қандай екені айтылды
Сөзін Түркия Республикасы МХП төрағасы Бахчелиге алғыс айтудан бастаған Шыңғыс Айтматов институтының президенті және МХП төраға орынбасары Ілияс Топсақал форумды ұйымдастыруға үлес қосқандарға алғыс айтып, Түркияда Айтматовқа деген көзқарастың қандай екеніне тоқталды.
Топсақал: «Мықты болу – түркі тайпаларын жақсы танудан басталады. Бұны білудің ең жақсы жолы – халықтың рухын және даналығын қағазға түсірген ақындар, жазушылар және ойшылдарды тану», — деді.
Шыңғыс Айтматовтың қаламынан туған туындыларына тоқталған Топсақал:
Ол – соңғы кезеңдегі түркі әлемін ауыл-ауыл, қала-қала суреттеген ұлы тұлға. Ол халқымыздың даңқты өткенін, ұлы мемлекетін кейде бір жануарда, кейде теңізде және көлдерде, кейде түркі даласының шексіздігінен іздеген», — деп атап өтті.
Топсақал Айтматовтың туу, үйлену және өлім туралы баяндаған түркі тайпаларының тарихи хикаяларына назар аударып, «Иттің иесі болса, бөрінің тәңрісі бар» деген сөзі арқылы «Ергенекон» дастанын еске алды.
Айтматовтың шығармаларындағы тақырыптардың маңыздылығын және жазушының өз романдары мен өлеңдерінде болашаққа өсиет қалдырғанын атап өткен Топсақал:
«Айтматов мәңгүрттік пен садизмнің, дәл Батыста гладиаторларды айқастырған опасыз ойлардың әр кезеңде болғанын айтады. Оған қарсы тұрудың ең үлкен күші – өз тарихымызды, мәдениетімізді және тегімізді жақсы білуден басталады», - деді.
Қазақстан Жазушылар Одағының төрағасы Мереке Құлкеновтың пікірі
Қазақстан Жазушылар Одағының төрағасы Мереке Құлкенов Шыңғыс Айтматов институтының алғашқы іс-шарасын Қырғызстанның астанасы Бішкекте өткізгені – түркі халықтарының бірлігін көрсететінін атап өтті.
Құлкенов Айтматовтың тек қырғыз халқының тарихын ғана емес, қазақ, өзбек және әзербайжан халықтарының тарихын да жазып қалдырғанын, оның шығармаларын оқыған түркі халықтарының бірдей сезімге бөлінетінін айтты.
Өзбекстаннан депутат Ақмал Саидовтың сөзі
Жазушының шығармаларын зерттеуші Өзбекстанның депутаты Ақмал Саидов Айтматовты таныту және оның шығармаларын оқу үшін форумдар, конгресстер және басқа да іс-шаралардың өткізілуі қажеттігін айтты.
Шыңғыс Айтматов институты мен Қырғызстан Ғылымдар Академиясы арасында меморандум
Форум аясында Қырғызстан Ғылымдар Академиясының Шыңғыс Айтматов тіл және әдебиет институты мен Шыңғыс Айтматов институты арасында ынтымақтастық туралы меморандумға қол қойылды.
МХП төрағасының орынбасары Топсақалға «құрметті профессор» атағы берілді
Форумда Қырғызстандағы Шыңғыс Айтматов академиясы қауымдастығы басқармасының шешімі жарияланды.
Шешім бойынша Шыңғыс Айтматов институтының президенті және МХП төрайымының орынбасары, профессор Ілияс Топсақалға «құрметті профессор» атағы берілді.
Топсақалға профессор атағымен қатар Қауымдастық баспасынан шыққан бірнеше құнды еңбектерін Қырғызстан Ғылымдар Академиясының Шыңғыс Айтматов тіл және әдебиет институтының президенті Абдылдажан Ақматалиев табыстады.
Айта кетейік, форум түркі әлемінің бірлігін нығайту және Шыңғыс Айтматовтың мұрасын насихаттау мақсатында табысты аяқталды.
