― 19 сентября 2025 г.
Parisdə “Çingiz Aytmatov və UNESCO: Dünyanı Birləşdirən Ortaq İrs” Konfransı keçirildi
Fransanın paytaxtı Parisdə yerləşən Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Təhsil, Elm və Mədəniyyət Təşkilatı (UNESCO) mərkəzində “Çingiz Aytmatov və UNESCO: Dünyanı Birləşdirən Ortaq İrs” adlı beynəlxalq konfrans təşkil olunub.
Qırğızıstanın UNESCO-dakı Daimi Nümayəndəliyinin ev sahibliyi, TÜRKSOY və Ankarada fəaliyyət göstərən Çingiz Aytmatov İnstitutunun birgə əməkdaşlığı ilə keçirilən tədbir, böyük qırğız yazıçısı və mütəfəkkiri Çingiz Aytmatovun dünya mədəni irsinə töhfələrini çoxşaxəli şəkildə müzakirə edib.
Konfransda TÜRKSOY-un baş katibi Sultan Raev, UNESCO baş direktorunun müavini Ernesto Ottone, Qırğızıstanın UNESCO-dakı daimi nümayəndəsi səfir Sadık Şer-Niyaz, Türkiyənin UNESCO-dakı daimi nümayəndəsi səfir Gülnur Aybet, Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının prezidenti akademik İsa Həbibbəyli, Qazaxıstanın UNESCO-dakı daimi nümayəndəsi səfir Askar Abdrakhmanov, Özbəkistanın UNESCO-dakı daimi nümayəndəsi Kamol Muxtarov, Türkmənistanın UNESCO-dakı daimi nümayəndəsi səfir Maksat Çariyev, həmçinin UNESCO üzvü ölkələrdən çoxsaylı diplomatlar, alimlər, ədəbiyyatçılar və mədəniyyət nümayəndələri iştirak ediblər.
Sultan Raev: “Aytmatov, bəşəriyyətin ortaq vicdanına səslənən bir körpüdür”
Açılış nitqi ilə çıxış edən TÜRKSOY-un baş katibi Sultan Raev, Aytmatovun yalnız Qırğız ədəbiyyatının deyil, bütövlükdə Türk Dünyasının və insanlığın ortaq yaddaşında xüsusi yerə sahib olduğunu vurğulayaraq deyib:
“Çingiz Aytmatov millətlərarası körpü quran böyük humanistdir. O, qələmi ilə yalnız Qırğız çöllərinin səsini dünyaya çatdırmaqla kifayətlənməmiş, insan ləyaqəti, təbiət, sülh və yaddaş kimi ümumbəşəri dəyərləri ədəbiyyat dili ilə bəşəriyyətə bəxş etmişdir.
Aytmatovun yaratdığı ‘mankurt’ anlayışı köklərindən qoparılan və kimliyini itirən cəmiyyətlərə güclü bir xəbərdarlıqdır. TÜRKSOY-un missiyası da məhz bu şüurdan qaynaqlanır: ortaq mədəniyyətimizi qoruyaraq gələcəyə daşımaq və bu düşüncəni gənc nəsillərə ötürmək.”
Raev çıxışında, həmçinin 2028-ci ildə qeyd olunacaq Çingiz Aytmatovun 100 illik yubileyinə diqqət çəkib. O, TÜRKSOY-un bu əlamətdar ildönümündə Türk Dünyasında keçiriləcək bayramların öncülü olacağını, Aytmatovun fikir irsini gələcək nəsillərə çatdırmaq üçün geniş proqramlar və ortaq layihələr hazırladıqlarını bildirib. Raev əlavə edib ki, Aytmatov əsərlərində yalnız Qırğız çöllərinin epik mənzərələrini deyil, insanlığın dərin suallarını da işləyib və bu baxımdan onun mesajları bu gün də ümumbəşəri əhəmiyyət daşıyır.
İştirakçıların Aytmatov haqqında fikirləri
UNESCO baş direktorunun müavini Ernesto Ottone, Aytmatovun əsərlərinin ümumdünya sülhünə və mədəniyyətlərarası dialoq ideallarına verdiyi töhfəni qeyd edərək deyib:
“UNESCO-nun mədəniyyətlərarası anlaşma və sülh vizyonu, Aytmatovun insana və təbiətə duyduğu dərin hörmətlə üst-üstə düşür. Onun qələmi müxtəlif mədəniyyətlərin bir-birini anlaması üçün bənzərsiz bir körpü yaradıb.”
Qırğızıstanın UNESCO-dakı daimi nümayəndəsi səfir Sadık Şer-Niyaz bildirib ki, Aytmatov yalnız qırğız xalqının deyil, bütün bəşəriyyətin mənəvi rəhbəridir:
“Aytmatovun fikirləri bu gün qlobal problemlər qarşısında ortaq vicdan yaratmaq üçün hələ də yolgöstərici xarakter daşıyır.”
Türkiyənin UNESCO-dakı daimi nümayəndəsi səfir Gülnur Aybet, yazıçının Türk Dünyasının ortaq dəyərlərinin anlaşılmasına töhfəsini vurğulayaraq deyib:
“Onun romanları Türk Dünyasının mədəni zənginliyini dünyaya tanıdan güclü elçilərdir. Əsərlərində ifadə etdiyi insan haqları və əxlaqi məsuliyyət mesajları bu gün də ümumbəşəri aktuallığını qorumaqdadır.”
Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının prezidenti akademik İsa Həbibbəyli isə çıxışında qeyd edib:
“Aytmatov yalnız Qırğız ədəbiyyatının deyil, bütövlükdə Türk Dünyasının ədəbi şüurunu dərinləşdirən və onu universal bir səviyyəyə yüksəldən nadir yazıçılardandır.”
Aytmatovun oğlu Eldar Aytmatov da atasının irsinin bu günün gənc nəsilləri üçün də ilham mənbəyi olduğunu vurğulayaraq deyib:
“Atam həmişə insanın insana, insanın təbiətə və insanın öz keçmişinə qarşı məsuliyyətini xatırladardı. Bu mesaj qlobal böhranların yaşandığı günümüzdə hər zamankindən daha mənalıdır.”
Parisdə keçirilən bu mənalı tədbir, Çingiz Aytmatovun ədəbi və düşüncə irsinin beynəlxalq mədəni dialoqun inkişafında və bəşəriyyətin ortaq dəyərlərinin qorunmasında daşıdığı bənzərsiz əhəmiyyəti bir daha nümayiş etdirdi. Konfrans, Aytmatovun əsərlərinin Türk Dünyasının mədəni birliyi və bəşəriyyətin ümumbəşəri idealları üçün ilham mənbəyi olmağa davam etdiyini güclü şəkildə ortaya qoydu.
